Haritada Bir Nokta, Sait Faik Abasıyanık

Modern Türk hikayeciliğinin önemli isimlerinden biri olan Sait Faik, kendisinden yola çıkarak sıradan insanların birbiriyle ve yaşamla olan çatışmasını, herhangi bir şeyi değiştirme ya da iyileştirme eğilimi olmadan, tüm yalınlığıyla anlatır. Yalnızlık ve kaçış duygularının yoğunluğu, hemen hemen tüm hikâyelerinde hissedilir; bu duygular Haritada Bir Nokta hikayesinde ise doruk noktasına ulaşır. Haritada yalnızca bir nokta olan “ada”, gerçeklerden kaçmak için sığınılacak bir liman olarak betimlenir. İnanmadığımız ya da inanmak istemediğimiz şeylerden kaçış noktasıdır bu ada: Okuduğun kitaba, yaşadığın hayata inanmazsan, kaçacak bir yerin olmalı!

Haritada Bir Nokta, Sait Faik Abasıyanık

Felski’nin Edebiyat Ne İşe Yarar? manifestosunda ortaya koyduğu dört kavramdan ilki olan “tanıma”dan yola çıkarsak şunu söyleyebiliriz: Edebiyat yapıtları, günlük yaşantımızda sıradanlaşan ve farkında olmamıza rağmen sorgulamadığımız konularla yüzleşmemizi sağlar. Felski’nin ifadesiyle bu, bir “öz-yoğunlaşma” sürecidir.

Felski, okuma deneyimini şu çarpıcı benzetmeyle açıklar:

“Okuma deneyimi çoğu zaman bir restorana giren çatık kaşlı, orta yaşlı, sevimsiz bir kişiyi görmeye benzer; birdenbire karşıda asılı duran bir aynaya baktığınızı, bu sevimsiz kişinin de sizden başkası olmadığını fark edersiniz”.

Okuyucunun, başkalarının betimlenişinde kendini görmesi, birçok gerçeğin farkına varmasını sağlar:

“Başkalarının betimlenişinde kendi yanlarımızı bulmak, kurmaca bir eserde kendi algı ve davranışlarımızın yankılandığını görmek suretiyle, ayırıcı ama eşsizlikten uzak olan birikmiş deneyimlerimizin farkına varırız.”

Hikayenin başında “ada” bir ütopya olarak tanımlanır, her insanın var olmak isteyeceği bir yer. Aralarında “seyirci sıfatıyla” yaşadığın, hayatın içine dahil olmadığın sürece ada bir ütopyadır. Konu yaşam mücadelesine, ekmek kavgasına gelince, insanların acımasızlığının ve kötülüğünün bir sınırı yoktur.

Sait Faik için ada, bir kaçış yeridir; ölümü beklemek için varılan son noktadır. Hikâyenin başında çizilen ütopyadan oldukça uzaktır aslında. Ayfer Tunç, Sait Faik’te ütopyanın karşı-ütopyaya dönüştüğünü şu şekilde ifade eder:

“Anlatıcı, anakarada tanık olduğu ve yaptığı kötülüklerden sonra kendine bir tür karşı-ütopya oluşturur; inzivaya çekileceği, hayatını beklemekten ibaret kılarak, gülmeyerek, eğlenmeyerek kendini cezalandıracağı ve anakaradan uzak kalacağı yer, adadır. Bu, aynı zamanda bir yenilgi ve kaçıştır da. Anakarada kötülükle mücadele edememiş, kötülüğün ulaşmamış olduğunu umduğu yere, haritada bir noktaya kaçmıştır.”

İnsana olan inancı giderek azalsa da, kurmaca düzene inanmak için çaba gösteren, hatta yazmaktan bile vazgeçmeye hazır olan yazar, ütopya-karşı-ütopya ikilemi arasında gidip gelir.

Yalnızlık ve kaçış istemi çağımızın ortak sorunudur. Hızla gelişen teknoloji, kentleşmenin getirdiği yetersizlik duygusu, daha fazla şeye sahip olma hırsının getirdiği tükenmişlik hissi okuyucuda “ada” arayışını tetikler. Ama bu “ada” arayışı kentleşmenin getirdiği özgürlük hissinin yarattığı yalnızlıktan ve inzivaya çekilme isteminden başka bir şey değildir.

“Söz vermiştim kendi kendime: Yazı bile yazmayacaktım. Yazı yazmak da bir hırstan başka ne idi? Burada namuslu insanlar arasında sakin, ölümü bekleyecektim; hırs, hiddet neme gerekti? Yapamadım. Koştum tütüncüye, kalem kâğıt aldım. Oturdum. Adanın tenha yollarında gezerken canım sıkılırsa küçük değnekler yontmak için cebimde taşıdığım çakımı çıkardım. Kalemi yonttum. Yonttuktan sonra tuttum öptüm. Yazmasam deli olacaktım.”

Yazar, yazmayı seçerek aslında toplumun dayatmalarına karşı bir duruş sergiler. Balıkçıların acımasızlığı ve ruhsuzluğu karşısında, kalemiyle harekete geçer. Böylece okuyucuyu, toplumun tek tipleştirici baskılarına karşı mücadeleye çağırır. Haritada Bir Nokta, okuyucu için özgürlüğe yelken açılan düşsel bir gerçeklik mekânına dönüşür; bireysel sorgulamanın kapısını aralar.

Rita Felski, Edebiyat Ne İşe Yarar? (Çev. Emine Ayhan, Metis Yayıncılık, İstanbul,2010),65

Ayfer Tunç, Haritada Bir Nokta: Ada, Anlatı, Varolmak (İstanbul: Alkım yayınları,2004),73.

Sait Faik Abasıyanık, Bütün Eserleri 6, Havuz Başı-Son Kuşlar (İstanbul: Bilgi Yayınları,1997), 182.

Mahalle Kahvesi Sait Faik Abasıyanık